W związku z prowadzonym przez Radio ESKA projektem "ESKA-Razem przeciw depresji" publikujemy tekst o autoagresji wśród młodzieży opracowany przez Panią mgr Izę Opała - psychologa z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Starachowicach.
Autoagresja jako nieadaptacyjny system regulacji własnych emocji, wśród młodzieży o obniżonym poziomie własnej wartości
Współczesny świat bombarduje młode pokolenie wizją człowieka idealnego, nieposiadającego wad. Obraz taki odbiega jednak od wizji rzeczywistości, w której młodzież boryka się często
z wieloma problemami, między innymi nękaniem przez rówieśników, niskim poczuciem własnej wartości, brakiem akceptacji ze strony kolegów czy rodziny. Nie zmienia to jednak faktu, że młodzi ludzie często próbują się zaadaptować do otaczającej ich wizji świata, w tym przypadku kogoś akceptowanego społecznie i wpisującego się w kanon idealnego nastolatka. Podejmując próby społecznej adaptacji ukrywają swoje Ja prywatne czy też realne na rzecz Ja idealnego. Adolescenci często w związku z tym stawiają sobie szereg wyzwań, którym często nie są w stanie sprostać, a co prowadzi do powstawania w ich życiu pasm frustracji. To z kolei prowadzi do powstawania nieadaptacyjnych systemów regulacji emocji, takich jak samoagresja, która często jest jednym z elementów zaburzenia występującego na coraz większą skalę wśród młodzieży, jakim jest depresja.
Czym więc jest autoagresja?
Autoagresja to nic innego jak agresja skierowana na siebie samego, która wiąże się
z powstaniem szkody zdrowotnej. Można ją podzielić na tą o charakterze bezpośrednim,
czyli skierowaną wprost na własne ciało np. samookaleczenia i pośrednią, czyli taką,
która wywołuje negatywne skutki zarówno w psychice, jak i w stanie zdrowia np. korzystanie z substancji psychoaktywnych czy ryzykowne zachowania. Bez względu na to, która występuje wśród młodych osób, każda wyrządza jednakowe, nieodwracalne zmiany.
Przyczyny zachowań autoagresywnych są różne w zależności od jednostki i mają charakter indywidualny, najczęstszymi są jednak traumatyczne doświadczenia, ciężka nieuleczalna choroba, zbyt obciążająca rzeczywistość itp., wszystkie te sytuacje wyzwalają w jednostce negatywne emocje, z którymi często nie jest sobie w stanie poradzić, przez co próbuje rozładowywać napięcie za pomocą krzywdzenia samego siebie. Niewątpliwie do wzrostu występowania zachowań autodestruktywnych przyczynia się kultura masowa i wpływ otoczenia. Bardzo często zdarza się, że adolescenci ranią własne ciało, bo robią tak ich rówieśnicy, nie chcą więc odstawać od grupy i również dopuszczają się takich aktów, w celu identyfikacji i zaakceptowania przez grupę. Niejednokrotnie zdarza się również, że młodzież dokonuje aktów agresji na własnym ciele, ponieważ nie akceptują go, czują się w nim obco. Mają więc nadzieję, że drobna rysa czy kilka tabletek zmienią ich sposób spostrzegania własnej osoby.
Najnowsze badania zaprezentowane na zlecenie Fundacji Unaweza z 2023 roku, przeprowadzone przez Joannę Flis i Macieja Dębskiego (2023), na grupie 184 447 uczniów
z całej Polski obrazują skalę występowania nieadaptacyjnych sposobów regulacji emocji. Wyniki badań przeprowadzonych przez powyższych autorów pokazały, że aż 16% przebadanych osób dokonuje samookaleczeń, a aż 39,2% uczniów myślało o podjęciu próby samobójczej. Są to dane, które niepokoją i skłaniają do refleksji nad tym jak poprawić kondycję zdrowia psychicznego młodych osób.
Samoocena jako fundament obrazu siebie
Samoocena jest kluczowym elementem obrazu siebie każdej jednostki. Pełni ona funkcję osądzającą poszczególne składniki obrazu własnej osoby. Można stwierdzić również, że jej struktura zmienia się na różnych etapach życia i mają na nią wpływ zróżnicowane czynniki zewnętrzne. W zależności od poziomu samooceny człowiek będzie odczuwał odmienne stany emocjonalne, od bycia szczęśliwym po bycie niezadowolonym z życia i siebie samego.
Od samooceny człowieka zależy więc w głównej mierze poziom funkcjonowania jednostki.
Okres dojrzewania jest czasem intensywnych zmian zachodzących u młodego człowieka zarówno w obrębie fizycznym, jak i psychicznym. Jednostka często w tym okresie zadaje sobie pytanie, kim tak naprawdę jest i kim chciałaby być? Duża część młodych osób eksperymentuje ze swoim wyglądem, ubiorem czy stylem bycia w celu poszukiwania tej właściwej drogi,
w której widzi siebie samego.
Jeśli chodzi o cechy charakterystyczne rozwoju obrazu siebie, a w tym samooceny w okresie dojrzewania stwierdza się, iż dla młodych ludzi najważniejsze jest Ja idealne, kształtowane przez wizerunek idoli i innych znaczących osób. To na podstawie Ja idealnego, młodzież dąży do zmiany i osiągnięcia wymarzonego standardu, który często znacznie odbiega
od rzeczywistego Ja, czego są świadomi. Ponadto w okresie tym bardzo widoczne jest niezadowolenie z Ja rzeczywistego, w związku z czym znacząco spada poziom samooceny młodych osób. Jest to jednak etap przejściowy i większa część młodzieży potrafi zaakceptować zachodzące w nich zmiany zwłaszcza te fizyczne i przywrócić swój poziom samooceny
do właściwego stanu, jednak nie wszyscy. Te osoby, które nie są w stanie przejść tego etapu
w sposób adaptacyjny często borykają się z różnymi problemami emocjonalnymi.
Jak poziom samooceny wpływa na występowanie zachowań autoagresywnych?
Z badań uzyskanych w 2018 roku przez Agnieszkę Roszkowską wynika, iż osoby, u których mamy do czynienia z niską oceną własnej osoby, częściej są skłonne do prezentowania czynności o charakterze agresywnym. Autorka twierdzi, iż wynika to z występujących
u jednostki napięć pomiędzy wizją ja realnego a ja idealnego, w związku z tym pojawia się pewnego rodzaju dysonans, który prowadzi do pobudzenia jednostki i uczucia ciągłego zagrożenia. W celu wyeliminowania owego zagrożenia jednostka uruchamia zachowania
o charakterze agresywnym tudzież autoagresywnym, które mają pomóc w zredukowaniu owego lęku.
Jak pomóc młodym osobom?
Pomoc psychologiczno-pedagogiczna może być w tym wypadku realizowana w oparciu o pracę nad poczuciem własnej wartości jak również poprawę w zakresie poziomu postrzegania obrazu samego siebie. Wzrost samooceny globalnej zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia takich zachować jak samoagresja. Warto więc w pracy z młodzieżą pracować nad ich indywidualnymi zasobami i przeprowadzać szereg warsztatów mających za zadanie usprawnić ich regulacyjną rolę obrazu siebie. W pierwszej kolejności jednak, należy warsztatowo
czy indywidualnie pracować nad poczuciem własnej wartości. Pomóc nastolatkowi stworzyć taką wizję własnej osoby, której obraz realny nie odbiega znacząco od obrazu idealnego. Oprócz tego warto pokazać uczniowi, że napięcia, które się u niego pojawiają a które wywołane są dużą rozbieżnością w obrazie własnej osoby, można zniwelować nie tylko za pośrednictwem agresji czy też samoagresji, ale również innymi metodami, które warto szczegółowo omówić
z uczniem. W takim zakresie powinni być przeszkoleni nie tylko psychologowie, ale również nauczyciele i dyrekcja, dzięki temu uczeń będzie odczuwał wsparcie z każdej strony.
Ważne jest również uwrażliwienie środowiska rodzinnego, często silnie wpływającego
na kreowanie danej wizji samego siebie. W tym zakresie przydatna może okazać się psychoedukacja rodziców i uświadomienie im jak duży wpływ na występowanie u ich dzieci zachowań o charakterze autoagresywnym ma wykreowana przez nich wizja samego siebie. Należy zaprezentować rodzicom w jaki sposób mogą wspierać nastolatków, aby ich poziom samooceny globalnej wzrastał. Takie same działania warto zastosować w stosunku do grupy rówieśniczej, która również ma silny wpływ na obraz siebie innych uczniów.
Opracowała
Psycholog Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Starachowicach
mgr Iza Opala
Źródła:
